Czym są zaburzenia miofunkcjonalne?
Zaburzenia miofunkcjonalne to przede wszystkim nieprawidłowy sposób połykania, tzw. typu niemowlęcego (w trakcie połykania język napiera na zęby i wsuwa się między nie). Taki sposób połykania niesie za sobą wiele problemów, przede wszystkim ortodontycznych (wady zgryzu) i logopedycznych (seplenienie międzyzębowe i inne wady wymowy). Język, który bierze aktywny udział w procesie połykania, jest zbudowany z wielu mięśni, których praca określa jego ruchy. Jeżeli koordynacja mięśni jest zaburzona, język nie jest w stanie przesuwać śliny czy pokarmu, i w celu efektywniejszego połykania musi korzystać z pomocy innych sąsiadujących mięśni, kompensując swoje braki. Aby przywrócić prawidłową pracę języka niezbędne jest wyrównanie napięcia mięśniowego wraz z funkcjami mięśni znajdujących się w okolicach twarzy.
Poza prawidłowym połykaniem w terapii miofunkcjonalnej duży nacisk kładziony jest na prawidłową pozycję spoczynkową języka. W prawidłowej pozycji spoczynkowej masa języka lekko przylega do podniebienia twardego, zęby są zwarte, usta zamknięte, a oddychanie odbywa się przez nos. Częstym objawem zaburzeń miofunkcjonalnych jest ponadto dystonia, czyli mimowolne otwieranie i zamykanie ust, któremu mogą też współtowarzyszyć mimowolne ruchy języka.
Budowa języka
Na budowę masy języka składa się wiele mięśni odpowiedzialnych za jego ruchy. Dzielą się one na mięśnie zewnętrzne i wewnętrzne języka.
Mięśnie zewnętrzne odpowiadają za wysuwanie i cofanie języka, podnoszenie go i opuszczanie. W skład mięśni zewnętrznych języka wchodzą:
- m. bródkowo-językowy (genioglossus),
- m. rylcowo-językowy (styloglossus),
- m. gnykowo-językowy (hyoglossus).
Mięśnie wewnętrzne odpowiadają za zmianę kształtu języka tj. język gruby, szeroki, płaski, wąski, unoszenie końca języka (apexu) itd. Zaliczają się do nich:
- m. podłużny górny (longitudinalis superior),
- m. podłużny dolny (longitudinalis inferior),
- m. poprzeczny (transversus linguae),
- m. pionowy (verticalis linguae).
Nie tylko twarz. Zabujrzenia miofunkcjonalne
Zaburzenia miofunkcjonalne rzadko dotykają tylko sfery ustno-twarzowej. Przeważnie dotyczą całego ciała. Ze względu na nierównomierne napięcie mięśni ustno-twarzowych, warto zwrócić uwagę na:
- asymetryczne ustawienie głowy – przechylona w jedną stronę,
- nieprawidłowa postawa podczas siedzenia – zaokrąglone plecy, głowa jakby „leży” na ramionach (jest to wynik nierozciągniętych mięśni karkowych). Powoduje to niekorzystne warunki do utrzymania zamkniętych ust, prawidłowej pozycji spoczynkowej języka, prawidłowego połykania, a nawet wydawania głosu;
- nieprawidłowy tor oddechowy – osoby z zaburzeniami miofunkcjonalnymi często w oddychanie angażują unoszenie ramion, a ich klatka piersiowa jest zapadnięta. Nieprawidłowe oddychanie niesie ze sobą szereg konsekwencji, m.in. zbyt małą ilość tlenu dostarczanego do mózgu i mięśni;
- wady wymowy – u połowy dzieci z zaburzeniami miofunkcjonalnymi obecne są również zaburzenia artykulacji, najczęściej seplenienie międzyzębowe, boczne lub przyzębowe, a także nieprawidłowa realizacja głosek t, d, n, l.
Przebieg i czas trwania terapii miofunkcjonalnej
Terapią miofunkcjonalną można objąć pacjentów w każdym wieku, jednak ważne jest, by pacjent był świadomy problemu i jego przyczyn. Podstawowym celem terapii jest wypracowanie prawidłowego połykania (dorosły typ połykania). Najpierw jednak trzeba przywrócić pełną sprawność mięśniom zawiadującym językiem i nie tylko. Dopiero wtedy można rozpocząć ćwiczenia połykania. Aby Pacjent mógł przechodzić do kolejnych etapów terapii, powinien opanować zestawy ćwiczeń przygotowanych przez terapeutę. W celu urozmaicenia ćwiczeń i sprawienia, by nie były monotonne i nudne stosuje się bloki ćwiczeń. Poszczególne etapy terapii obejmują ćwiczenia warg, języka, połykania, a także dodatkowo ćwiczenia koordynacji oko-ręka, ćwiczenia mięśni całego ciała, pracę nad prawidłową postawą czy oddychaniem.
Terapia miofunkcjonalna powinna odbywać się raz w tygodniu przez okres ok. 30 tygodni. Jeżeli po tym czasie połykanie zostanie ocenione jako prawidłowe (co ma miejsce w większości przypadków), należy odbyć jeszcze 4. spotkania w 3-miesięcznych odstępach. Jeśli wypracowane prawidłowe połykanie utrzyma się przez rok, oznacza to, że terapia zakończyła się sukcesem. Bywają sytuacje, np. podczas leczenia ortodontycznego, gdy terapia miofunkcjonalna powinna zostać wydłużona do zakończenia leczenia wady zgryzu.
Cele terapii miofunkcjonalnej
Terapia miofunkcjonalna MFT to specjalny program ćwiczeń umożliwiający kompleksowe podejście do pacjenta oraz leczenie przyczyny zaburzeń, a nie ich skutków. Ma ona na celu:
- rozwiązanie problemów postawy ciała, jego symetrii, koordynacji oko-ręka, kontaktu wzrokowego, a także koncentracji i oddychania,
- zmianę sposobu połykania na prawidłowy i w związku z tym poprawę czynności mięśni ustno-twarzowych,
- terapię seplenienia międzyzębowego, bocznego i przyzębowego.
