Czym jest zespół PANS?
Zespół PANS (ang. Pediatric Acute-onset Neuropsychiatric Syndrome) to zespół ostrych dziecięcych zaburzeń neuropsychiatrycznych. Jest to ciężka przypadłość występująca u najmłodszych w wyniku błędu ze strony układu immunologicznego, który, zamiast walczyć z infekcją, atakuje zdrowe tkanki, wpływając na funkcjonowanie układu nerwowego. U chorych nagle, czasem z dnia na dzień, pojawiają się zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD), którym towarzyszą również np. podwyższony poziom lęku, regresja behawioralna czy wzmożona motoryka. Zespół PANS dotyka osoby między 3. rokiem życia a okresem dojrzewania.
Zespół PANS diagnozuje się klinicznie i zdaniem lekarzy najprawdopodobniej objawy powstają w wyniku odpowiedzi immunologicznej na jedną lub kilka infekcji bakteryjnych lub wirusowych, zwłaszcza anginę, atypowe zapalenie płuc (Mycoplasma pneumoniae), grypę, zapalenie górnych dróg oddechowych lub zapalenie zatok. W efekcie choroby powstają autoimmunologiczne przeciwciała atakujące mózg. Do nasilenia objawów może przyczynić się stres.
Objawy zespołu PANS
Podstawowe objawy zespołu PANS to:
- nagłe pojawienie się lub nagły nawrót OCD (zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych) – zwanego potocznie nerwicą natręctw, polegającą na przemożnej potrzebie wielokrotnego wykonywania pewnych czynności (np. wielokrotnego sprawdzania czy wyłączyliśmy żelazko) lub zmaganiu się z nawracającymi myślami (np. lęku przed zakażeniem się jakąś chorobą);
- w PANS mogą występować także zaburzenia odżywiania – unikanie lub ograniczenie przyjmowania pokarmów.
Z poniższych objawów do stwierdzenia zespołu PANS wymagane są jeszcze co najmniej dwa. Są to:
- regresja behawioralna, czyli występowanie zachowań charakterystycznych dla poprzedniej fazy rozwoju („cofanie się w rozwoju”);
- podwyższony poziom lęku i/lub lęk separacyjny związany z oddzieleniem od rodziców;
- wzmożona motoryka lub zaburzenia motoryczne (tiki – mimowolne skurcze mięśni, dysgrafia – utrata (całkowita lub częściowa) zdolności prawidłowego graficznie pisma – zauważalna zmiana charakteru pisma);
- pogorszenie wyników w nauce;
- zaburzenia nastroju (rozdrażnienie, agresja, ostre zachowania buntownicze);
- trudności i dyskomfort podczas oddawania moczu;
- objawy somatyczne (np. bóle kończyn, stawów, brzucha, bóle i zawroty głowy, bóle w klatce piersiowej, nudności, zmęczenie, zaburzenia snu).
Różnice między zespołami PANS i PANDAS
W literaturze medycznej obok zespołu PANS często pojawia się również skrót PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal infections), czyli dziecięce autoimmunologiczne neuropyschiatryczne zaburzenia związane z infekcjami streptokokowymi. Pierwsze objawy PANDAS – ostre zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne oraz/lub tiki – pojawiają się nagle w następstwie infekcji paciorkowców z grupy A (np. angina paciorkowcowa). Różnica między PANS a PANDAS polega więc przede wszystkim na tym, iż zespół PANDAS wymaga uprzedniego przejścia infekcji paciorkowcowej, natomiast zepół PANS – nie. Oba zespoły mają dramatyczny początek zaburzeń, szokujący dla rodziny i bliskich Pacjenta. Dziecko zupełnie niespodziewanie zmienia się nie do poznania, zachowuje się jak obcy człowiek. Doświadcza ciężkich stanów neuropsychiatrycznych – jest wystraszone, drażliwe, prezentuje niekontrolowane emocje, a niekiedy także popada w depresję i odmawia jedzenia.
Leczenie zespołu PANS
Z dzieckiem prezentującym objawy PANS lub PANDAS należy niezwłocznie udać się do lekarza, gdyż postawienie trafnej diagnozy, właściwe leczenie i wsparcie rodziny mają ogromny wpływ zarówno na zdrowie dziecka, jak i na kondycję jego bliskich. W leczeniu obu zespołów stosuje się immunoterapię w postaci podawanych dożylnie preparatów immunoglobulin ludzkich (IVIG). Zawierają one oczyszczone przeciwciała uzyskane z surowicy ponad tysiąca dawców krwi. Zostało udowodniowe, że niekiedy nawet już pojedynczy cykl IVIG wystarcza do uzyskania znacznej poprawy stanu zdrowia, a w niektórych przypadkach do całkowitego ustąpienia objawów. Złagodzenie objawów często następuje w pierwszym lub drugim tygodniu po zastosowaniu terapii, ale częściej występuje w ciągu trzech do czterech tygodni. W niektórych przypadkach pożądana odpowiedź organizmu występuje do 12 tygodni po zastosowaniu tego rodzaju leczenia. Oprócz immunoterapii stosowana jest z reguły również terapia antybiotykowa oraz leki psychotropowe, a także psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT).
